1989 - Een man voor alle getijden

Toneelspel van Robert Bolt in een regie van Stan Milbou.

Personages

GEWONE MAN  

SIR THOMAS MORE  

RICHARD RICH  

DE HERTOG VAN NORFOLK  

ALICE MORE  

MARGARET MORE  

KARDINAAL WOLSEY  

THOMAS CROMWELL  

CHAPUYS  

WILLIAM ROPER  

KONING HENDRIK VIII  

EEN VROUW  

CRANMER  

Voorstellingen

21 januari 1989 20:30

22 januari 1989 20:30

3 opvoeringen

Gildenhuis Stationsstraat Essen

De regisseur over het stuk

Een stuk dat berust op feiten uit de geschiedenis, met personages die bepaald worden door de positie en het karakter van historische figuren.

Een museumstuk, compleet met decor, muziek en kostuums? De weergave, de imitatie van hoe het toen was: net echt zoals vroeger? Een ingeblikt document?

Wellicht interessant om afstandelijk en van op een afstand, misschien met een glimlach, te bekijken. Maar voor een goed stuk is dat toch te weinig.

De geschiedenis, het geschiedenisje, is misschien niet meer dan een aanleiding, is zelfs noodzakelijk alleen maar een kapstok om ook vandaag nog een jas aan te hangen.

In "Een man voor alle getijden" wordt die functie in de titel al aangegeven. En dat slaat, voor mij, niet alleen op de man die het slachtoffer wordt van zijn eigen rechtgeaardheid, Thomas More. Er is in het hele stuk niet één personage dat niet "van alle tijden" zou zijn: Hendrik staat voor vele koninkjes (en voor ieder die zich op zijn eigen terreintje als een despoot gedraagt en voor zijn eigen macht of wellust de spelregels naar zijn hand zet); ook ambitie - van alle tijden; opportunisme, schijnheiligheid - dito; of de vriend die niet sterk genoeg is, de reactionair niet mild, de windvaan niet rijp; en wat van de kleine man die niet vies is van kleine profijtjes?

Ze gaan hier voor de bijl.

Stan Milbou

De geschiedenis

DE GEBOORTE VAN EEN NIEUWE TIJD

De zestiende eeuw is in veel opzichten een keerpunt in de geschiedenis. De oude wereld barst uit zijn voegen.

Uit de feodale verbrokkeling van de Middeleeuwen worden de moderne Europese staten geboren.

Hendrik VIII, Frans I en Karel V versterken hun vorstelijke positie ten opzichte van de adel en de Kerk.

Cultuur en wetenschap staan niet langer in dienst van de religie; de nieuwe mens is zelfbewust, kritisch en nieuwsgierig. Grote geleerden met internationale faam zoals Erasmus en Thomas More dragen in hun geschriften het nieuwe gedachtengoed uit.

En de gewone man? Alle verworvenheden en vooruitgang ten spijt, moet hij zoals steeds trachten te overleven, in honger, armoede, oorlog, pest en ongeletterdheid.

ENGELAND EN DE TUDORS

In de vijftiende eeuw wordt Engeland verscheurd door de Rozenoorlogen: de huizen van Lancaster en York betwisten elkaar het koningsschap, en de adellijke rivaliserende families moorden elkaar uit. Hendrik VII Tudor wordt eerder toevallig koning (de kroon heeft hij op het slagveld uit een doornstruik geplukt), en schept weer rust en orde in het land.

Zijn oudste zoon huwt de Spaanse prinses Catharina van Aragon, maar sterft kort daarop. Hendrik volgt dan in 1509 zijn vader op en trouwt met de weduwe van zijn broer, iets waarvoor toen een speciale dispensatie van de paus nodig was.

HENDRIK VIII ALS JONGE KONING

Hendrik VIII is een echt renaissancevorst, cultuurminnend, zeer begaafd, met een knap en rijzig figuur en zeer energiek. Hij is echter ook grillig en onberekenbaar, wreed en verkwistend. Tegenstanders worden ongenadig uit de weg geruimd als dat voor zijn politieke of persoonlijke plannen nodig is. De adel vertrouwt hij niet - de Rozenoorlogen liggen nog te vers in het geheugen - en daarom omringt hij zich met raadgevers van burgerlijke komaf, die zeer bekwaam zijn en de staat organiseren en besturen.

HET CONFLICT MET ROME

De grootste bekommernis van Hendrik is, dat Catharina hem geen mannelijke troonopvolger kan schenken. Andere edelen, zoals de zoon van de hertog van Norfolk, kunnen immers ook nog aanspraak maken op de troon en na de dood van Hendrik zou de strijd om de opvolging opnieuw losbarsten.

Een scheiding en een tweede huwelijk met Anna Boleyn lijkt de aangewezen oplossing. Als de paus om politieke redenen zijn toestemming weigert, breekt Hendrik met het pauselijk gezag en vaardigt de Akte van Suprematie uit, die bepaalt dat de koning het hoofd van de Engelse kerk is. Door de Successiewet wordt de dochter van Catharina tot bastaard verklaard en de kinderen van Hendrik en Anna tot wettige troonopvolgers. Alle geestelijken en vooraanstaande personen worden verplicht om zich aan deze wetten te onderwerpen. Wie weigert, zoals Thomas More, wordt vervolgd. Katholiek verzet wordt dankbaar aangegrepen om de goederen van de Kerk te kunnen aanslaan.

Toch is deze afscheiding geen reformatie: Hendrik blijft een trouw aanhanger van de officiële kerkelijke leerstellingen en betwist enkel het gezag van de paus.

KONING BLAUWBAARD

De arme Catharina van Aragon sterft eenzaam in ballingschap, maar ook Anna Boleyn kan niet lang van haar koninklijke status genieten. Als zij een dochter ter wereld brengt en niet de gewenste zoon, wordt zij beschuldigd van hoogverraad en terechtgesteld. De koning trouwt daarna nog vier keer. Jane Seymour baart de langverwachte zoon maar sterft in het kraambed; Anna van Kleef wordt verstoten (omdat zij te lelijk is), Catherine Howard wordt onthoofd wegens overspel en Catherine Parr tenslotte overleeft haar echtgenoot, die in 1547 overlijdt aan syfilis.